📉 Felaket Anında Sosyal Medya - Dağıtık Ağların Önemi
Yazıya herkese geçmiş olsun diyerek başlamak istiyorum. Deprem hakkında söyleyecek, konuşacak çok şey var ama ben bugün sizlere kimsenin pek değinmediği bir konudan bahsedeceğim.
Felaket durumlarında sosyal medyanın ne kadar güçlü olduğunu hep beraber gördük. Sosyal medya sayesinde belki binlerce insana ulaşıldı ve yardım götürüldü. Ancak bütün bunlar olurken 8 Şubatta Instagram ve Twitter, CDN'in bozukluk yapması sebebiyle yine kesintiye uğradı. Daha önce kaç defa oldu bu? Daha kaç defa olacak?
Io Dodds
Özellikle de deprem gibi bir felaket söz konusu olduğunda her geçen dakikanın ne kadar elzem olduğunun farkındasınızdır.
Uzun süredir videolarımda sizlere dağıtık ağı (fediverse) anlatıyorum ve kullanmanızı sağlamak için çabalıyorum. Eğer ki Türkiye olarak dağıtık ağı kullanıyor olsaydık sosyal medyaların çökmesi bizi etkilemezdi. Bu olay üzerine yazımda dağıtık ağın ne olduğunu, nasıl geçebileceğinizi tekrar anlatmak istiyorum. Umarım bir daha felaket durumu yaşamayız ama yaşarsak belki bir dahaki sefere merkeziyetçi sistemlerden etkilenmiş olmayız.
"Bu yazının şimdi yeri mi?" diye soruyor olabilirsiniz. Bence tam yeri. Evet biliyorum çok daha önemli ve öncelikli konular da var ancak en azından ben de farkında olduğum bir konuda insanları bilinçlendirmek istiyorum.
Konu hakkında ayrıca video da çektim. Videolu açıklamayı izlemek isterseniz:
Merkeziyetçilik Nedir?
İnternet dediğimiz şey bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurması demektir. Siz bir websitesine bağlandığınızda aslında çok uzaktaki bir bilgisayardan, kendi bilgisayarınıza dosya indirmiş oluyorsunuz.
İnternet ilk çıktığı zaman, bilgisayarların birbiriyle iletişime geçmek için kullandığı protokoller açıktı. Her bilgisayar diğeriyle iletişime geçmek için aynı yöntemleri kullanıyordu. Örneğin bir mesajlaşma protokolü vardı ve yapılan her mesajlaşma uygulaması bu protokolü kullandığından, hangi uygulamayı kullanıyor olursanız olun birbirinizle iletişime geçebiliyordunuz. Örneğin Facebook kullanıcısı Twitter kullanıcısına da mesaj atabiliyordu.
Ancak internet geliştikçe ve büyük şirketler oluştukça herkes kendi uygulamasına kendi protokolünü yazmaya başladı. Bu da demek oluyordu ki siz Facebook kullanıyorsanız ancak ve ancak Facebook kullanıcılarıyla mesajlaşabilirdiniz.
Buradaki sıkıntı bir merkeziyetçileşme olması, sizi kendi uygulamalarına hapsedip başka uygulamalarla iletişiminizi kesiyorlar. Aynı zamanda da kendi uygulamaları/protokolleri çöktüğünde geçtiğimiz gün olduğu gibi kimseyle iletişime geçemiyor oluyorsunuz.
Dağıtık Ağ Nedir?
Dağıtık ağ demek, herkese açık protokollerin bütün uygulamalarca kullanılması demek. Örneğin Facebook, Twitter, Instagram dağıtık ağa katılacak olsaydı, siz Twitter'da yazılanları Facebook'ta da görmüş olacaktınız hatta bu kişileri takip edip mesajlaşabilecektiniz. Ancak bu firmalar elbette bunun tam karşısında merkeziyetçi konumda yer alıyor.
Peki gerçekten dağıtık ağ var mı? Evet var. Örneğin mastodon.com.tr adresine gidip bir hesap açarsanız benim [email protected] adresindeki hesabıma mesaj atabilirsiniz veya gönderilerimi görüp beğenebilirsiniz.
İşin güzel yanı bu protokolleri kullanan onlarca uygulama var ve bu uygulamalar özgür yazılım olduğundan, herkes kendi bilgisayarına kurabiliyor. Bu da demek oluyor ki siz kendi Twitter'ınızı kendi bilgisayarınızda barındırabiliyorsunuz. Arkadaşlarınızı ve ailenizi uygulamanızda hesap açmak için davet edebiliyorsunuz.
Böyle bir durumda benim Twitter'ım çökse bile, diğer binlerce açık olan Twitter hala çalışıyor ve birbirleriyle iletişime geçebiliyor. Hem sansürün hem de genel bir çöküşün önüne geçmiş oluyoruz ve felaket senaryolarına karşı daha dirençli oluyoruz.
Nasıl Başlayacağız?
Genelde insanlar dağıtık ağda hesap açmak istediğinde bir kafa karışıklığı oluşuyor. Twitter'da bir tane alan adı var. İnsanlar twitter.com'a girip üye oluyorlar ama dağıtık ağda binlerce alan adı var.
Burada detaya çok fazla girip sizi de bunaltmak istemiyorum ancak şunu bilmenizde fayda var. Dağıtık ağın gücü binlerce alan adı olmasından geliyor. Bir tanesi çökse veya sansürlense diğer binlercesi ayakta demektir.
Size önerim https://mastodon.com.tr adresine veya https://mastodon.social adresine gidip bir hesap açmanızdır. Mobil uygulama istiyorsanız da Android ve iOS bağlantılarından telefonunuza uygulamayı indirebilirsiniz.
Bu konuya ilgiliyseniz ve daha fazla merak ediyorsanız diğer sunucuları https://instances.social/ ve https://the-federation.info/ adresinden inceleyebilirsiniz.
Hiç aktif değil ve çok sıkıcı...
Algoritma nedir? Sizi platformda tutmak için olabildiğince çalışır. Bütün boş vaktinizi sömürür ve size olabildiğince dopamin vermeye çalışır.
Dağıtık ağlarda algoritma yoktur.
Dağıtık ağ kullanıyorsanız sizin aktif olarak birilerini takip etmeniz gerekli. Keşfet kısmından takip edebileceğiniz kişileri de bulabilirsiniz ama insanları takip etmekten, selam vermekten, gönderilerini yinelemekten çekinmeyin. Hatta sizden ricam hesabınızı açar açmaz [email protected] adresini etiketleyerek selam verin.
Anlatın ve Paylaşın
Değişim hemen bir günde olmaz. İnsanların büyük çoğunluğu dağıtık ağın ne demek olduğunu bilmiyor. Ben elimden geldiği kadar basit anlatmaya çalıştım ama siz daha basitleştirebiliyorsanız daha da basitleştirin. Siz öğrendiyseniz bir kişiye daha öğretin ve önemini vurgulayın.
Bu sadece felaket anı için de gerekli değil, daha sağlıklı ve haklarınızı koruyabileceğiniz bir sosyal medya kullanmak istiyorsanız dağıtık ağa geçmeniz gerekli.
Umarım bu yazıyla dağıtık ağların önemini anlatabilmişimdir.
Tekrar herkese geçmiş olsun.